Wat zijn de grootste uitdagingen voor de haalbaarheid van een circulair ambachtscentrum? Het antwoord op die vraag is tweeledig, zegt Michiel van Wickeren, adviseur circulaire economie bij Modulo Milieustraten. ‘Voor een landelijk dekkend netwerk aan circulaire ambachtscentra moet er kritisch worden gekeken naar de wet- en regelgeving, waaronder de afvalstoffenstatus. Een uitdaging is ook de exploitatie – lees de kosten versus opbrengsten van een circulair ambachtscentrum.’ Omdenken en verder zoeken is een oplossing voor dat laatste, stelt hij. ‘Aanvullende kosten moeten niet alleen worden gedekt uit de afvalstoffenheffing, maar ook uit de budgetten van andere gemeentelijke afdelingen, zoals het sociale domein, duurzame ruimtelijke ontwikkeling en onderwijs.’ Aan het blog Care4Circulair legt hij uit hoe een haalbaarheidsonderzoek kan bijdragen aan het realiseren van circulaire ambachtscentra en hoe die ook gefaseerd kunnen worden gerealiseerd.
Wat staat er in een haalbaarheidsonderzoek?
‘Een haalbaarheidsonderzoek omschrijft de ambities van een gemeente voor een circulair ambachtscentrum, inclusief de verschillende circulaire functies. Voorbeelden hiervan zijn een inzamelpunt voor de kringloop of innamestraat, een demontagehal, een educatiecentrum of een werkplaats waar ingezamelde materialen en spullen een tweede leven krijgen. In een haalbaarheidsonderzoek worden ook de financiële gevolgen van de keuzes doorgerekend. Verder brengen we de betrokken stakeholders in kaart, en maken we samen met hen en de opdrachtgever de maatschappelijke opbrengsten inzichtelijk. Ter ondersteuning van de besluitvorming stellen we daarnaast een eerste schets in 2D en 3D op. Zo’n ‘praatplaat’ brengt ambities tot leven en maakt eventuele knelpunten duidelijk waardoor al in een vroeg stadium naar mogelijke alternatieven en oplossingen kan worden gezocht. De 2D- en 3D-schetsen dragen bij aan de beeldvorming en zijn vooral een startpunt voor de voorlopig- en definitieve ontwerpfase’.
Voor een gemeente in Zuid-Limburg is recent een haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd. Klik op de link voor meer informatie en het interview: Gemeente Zuid-Limburg: haalbaarheidsonderzoek Circulair Ambachtscentrum.
Is elk haalbaarheidsonderzoek hetzelfde?
‘Op hoofdlijnen wel. Meestal werken we dezelfde onderdelen en/of functies uit. Per project verschillen wel het ambitieniveau en de uitgangspunten. Neem bijvoorbeeld het doorberekenen van de overhead, verwerkingstarieven of samenwerkingsafspraken met de kringloop. Deze uitgangspunten hebben een grote invloed op de uitkomst van het haalbaarheidsonderzoek. Ook verschilt de aanpak van het circulaire ambachtscentrum. Dat kan op één centrale locatie waar alle functies bij elkaar komen of in een netwerk waarin de functies in samenhang met elkaar het circulaire ambachtscentrum vormen. Welke keuze uiteindelijk leidt tot een 100 procent circulaire economie is nog onduidelijk. Wij blijven daarom de ambities van een opdrachtgever altijd kritisch bevragen. Wat mij betreft kijken we bij het verkopen van producten die zijn gemaakt in het circulaire ambachtscentrum vooral naar bestaande retail-locaties. In mijn woonplaats Amersfoort en veel andere steden staan bijvoorbeeld veel winkels leeg. De kracht van Modulo ligt in het uitwerken van een haalbaarheidsonderzoek van een circulair ambachtscentrum in combinatie met een nieuwe toekomstbestendige milieustraat. Dat zijn vooral de ‘alles op één locatie ambities’. Past dat niet fysiek op één locatie of vinden de stakeholders het geen geschikte verkooplocatie, dan transformeert de ambitie naar die van netwerkfuncties. Het onderzoek dat we in de gemeente Doetinchem hebben uitgevoerd is een voorbeeld waarbij het circulaire ambachtscentrum niet op één locatie past. Vervolgens hebben we nagedacht over de logistieke routing tussen de bestaande locaties van betrokken stakeholders.’
Hoe werkt Modulo een businesscase uit?
‘Daarvoor volgen we vijf concrete stappen. Als eerste concretiseren we de ambities van een gemeente. Vervolgens brengen we de huidige situatie in kaart. Daarna stellen we een functioneel Programma van Eisen (of wensen- en eisenlijst) op, maken we schetsontwerpen in 2D en 3D en voeren we een variantenstudie uit die onder meer antwoord geeft op de vraag of het ontwerp op de beoogde locatie past. In de stap daarna brengen we de investeringskosten van het circulaire ambachtscentrum in kaart. Tot slot wordt de exploitatie doorgerekend. Om het politieke besluitvormingsproces te ondersteunen werkt Modulo de businesscase van het circulaire ambachtscentrum per circulaire functie uit.’
Wat zijn de voordelen om een businesscase per circulaire functie uit te werken?
‘Dat zijn er twee. Allereerst kunnen hierdoor in het besluitvormingsproces de ambities eenvoudig worden op- of afgeschaald. Een ander belangrijk voordeel van het per functie uitwerken is dat een gemeente kan besluiten een circulair ambachtscentrum gefaseerd te ontwikkelen en te realiseren. De eerste stap kan zijn om een milieustraat te realiseren en die met deelstappen en -investeringen uit te breiden naar een circulair ambachtscentrum. In een later stadium kan de onderzijde van de milieustraat worden ingericht met de circulaire functies, zoals de social return.’
Wat zijn de grootste uitdagingen bij haalbaarheidsonderzoeken?
‘Ondertussen hebben we, in verschillende vormen en maten, vele haalbaarheidsonderzoeken uitgevoerd, zowel voor gemeenten, afvalinzamelaars als reinigingsdiensten. In opdracht van Rijkswaterstaat en de NVRD hebben we bovendien een onderzoek uitgevoerd naar ‘de milieustraat van de toekomst’. Tijdens al deze onderzoeken komen we veel bevlogen mensen tegen die inspirerende ambities hebben. Hun collega’s en/of raadsleden zijn alleen nog niet altijd toe aan verandering of ze vinden het erg spannend. Het gevolg daarvan is dat de haalbaarheid van het circulaire ambachtscentrum nog vaak wordt afgemeten aan de tot nu toe bekende financiële en juridische afwegingskaders. Dat maakt het vaak lastig om een positief oordeel over het circulaire ambachtscentrum te vellen. Onze ervaring is dat een circulair ambachtscentrum, sec financieel, meer geld kost dan de huidige situatie. Dit komt door de lage opbrengsten van secundaire grondstofstromen en de hoge loonkosten. Dit kan deels worden ondervangen door flankerende maatregelen, zoals een starttarief of een verzoek aan inwoners om zoveel als mogelijk, zelf te demonteren. Maar de uiteindelijke oplossing is omdenken en verder zoeken. De aanvullende kosten moeten niet alleen worden gedekt uit de afvalstoffenheffing, maar ook uit de budgetten van andere gemeentelijke afdelingen, zoals het sociaaldomein, duurzame ruimtelijke ontwikkeling en onderwijs.’
Wat verwacht je voor de toekomst?
‘We zien verandering. Er is steeds meer besef van urgentie. De vraag wordt steeds vaker gesteld: ‘ok, het gaat geld kosten maar wat levert het maatschappelijk gezien op?’ Steeds meer gemeenten, inzameldiensten en duurzame ondernemers willen concrete stappen zetten en resultaten boeken. We hopen dat gemeenten meer met elkaar gaan samenwerken. Om een landelijk netwerk van circulaire ambachtscentra te realiseren moeten gemeenten niet alleen kennis met elkaar gaan delen, maar ook het circulaire ambachtscentrum daadwerkelijk met elkaar oppakken. Het demonteren van meubels is bijvoorbeeld niet bij elke milieustraat haalbaar. Dat kan wel als meerdere milieustraten en dus gemeenten hun krachten bundelen. Zo worden in Geldrop de meubels gedemonteerd van Eindhoven, Valkenswaard en Geldrop. Verder hopen we dat de wetgevingsvraagstukken, zoals de afvalstatus, serieus worden opgepakt. Dit leidt tot een helder juridisch kader voor circulaire ambachtscentra waardoor we echt een grote stap voorwaarts kunnen zetten.’
Over Modulo Milieustraten
Modulo Milieustraten is het kenniscentrum en de specialist in het circulair ontwerpen en circulair bouwen van milieustraten, grondstoffen- en circulaire ambachtscentra en depots voor klein chemisch afval. De bordessen bestaan uit gestandaardiseerde, modulaire betonelementen gemaakt van ecogranulaat van gesloopte asfaltwegen. Daardoor kunnen ze makkelijk worden aangepast, verplaatst en opnieuw gebruikt. Per 2021 geeft Modulo een inruilgarantie op nieuw gebouwde milieustraten. Modulo biedt een totaalconcept. Wij adviseren gemeenten en afvalinzamelaars/reinigingsdiensten ook bij de ontwikkeling van hun nieuwe milieustraat, circulair ambachtscentrum of KCA-depot. Hiervoor voeren wij haalbaarheidsonderzoeken uit en maken we ontwerpvarianten.
Meer weten?
Wilt u weten wat Modulo voor u kan betekenen of meer informatie over een circulair ambachtscentrum? Michiel komt graag langs voor een vrijblijvend gesprek waarin hij de mogelijkheden van een haalbaarheidsonderzoek verder toelicht. U kunt ons daarvoor bellen: (035) 5885454. Of volg ons op het blog Care4Circulair, LinkedIn of Twitter en blijf op de hoogte van alle ontwikkelingen.
