Het kastje van oma dat nog in goede staat is afgeven bij het kringlooppunt op de milieustraat. Zo willen gemeenten en afvalinzamelaars het graag zien, zodat het kastje nog een tweede leven krijgt. Desondanks eindigen goede herbruikbare spullen nog maar al te vaak bij het restafval. Hoe komt het dat bezoekers hun spullen niet altijd op de gewenste manier aanbieden? En hoe kun je het gedrag van bezoekers beïnvloeden, zodat het kastje toch bij de kringloop terecht komt? Dit was de centrale vraag tijdens het webinar: ‘communicatie en gedrag: lessen voor de milieustraat van de toekomst’ dat Modulo organiseerde met gedragspsycholoog Femke van Geel van Dijksterhuis & van Baaren (D&B).
D&B is een wetenschappelijk onderzoeks- en adviesbureau gespecialiseerd in gedragsverandering. Zij geloven dat als je echt begrijpt wat mensen beweegt, je een duurzame oplossing kunt creëren. Een oplossing die de maatschappij vooruithelpt. Dit doen zij op uiteenlopende thema’s van mobiliteit, organisatieverandering, energietransitie tot afval en circulaire economie. Momenteel voert D&B een gedragsonderzoek uit op twee afvalscheidingsstations in Utrecht.
Onbewuste processen bepalen gedrag bezoekers
Gedragspsycholoog Femke van Geel zette de deelnemers tijdens het webinar de gedragsbril op en gaf een inkijkje in de psychologie achter gedrag. Ze vertelde dat mensen vaak irrationeel handelen – ook als ze beschikken over voldoende informatie en rationele argumenten. ‘Dat komt omdat het grootste deel van gedrag onbewust tot stand komt; mensen nemen hun beslissingen niet rationeel, maar op basis van instinct en gewoonte. Onbewuste processen sturen ons gedrag, vooral als we onvoldoende aandacht of motivatie hebben om bewuste afwegingen te maken. In het geval van afval scheiden is dit niet anders. Communicatie die inspeelt op het bewuste denksysteem van hogere doelen, aandacht en controle is dan niet zo efficiënt. In de praktijk zien we toch vaak dat de communicatie met bezoekers van de milieustraat bestaat uit het delen van kennis of het beïnvloeden van de bezoeker met argumenten, straffen en belonen. Deze interventies, doelbewuste ingrepen om het gedrag van de bezoeker te beïnvloeden, zijn gebaseerd op het rationele mensbeeld en houden geen rekening met onbewuste processen die gedrag sturen.’
Drie routes om gedrag te beïnvloeden
De realiteit, ‘het realistische mensbeeld’ zoals de gedragspsycholoog het noemt, is een mix van gedrag dat voortkomt uit onbewuste processen en een klein beetje ratio. ‘Er zijn een groot aantal factoren die invloed hebben op ons gedrag. Deze factoren zijn op te delen in drie routes die leiden tot het gewenste gedrag. De eerste is weerstanden. Dit zijn zaken die jouw doelgroep van het doelgedrag afhouden, zoals ‘dat bepaal ik zelf wel’ of ‘ja zeggen en nee doen’. Motieven zorgen er juist voor dat je doelgroep wel in beweging komt. Bijvoorbeeld sociale bewijskracht ‘als iedereen het doet, dan zal het wel kloppen’. En als derde, omgevingsfactoren die de drempel tot het gedrag verhogen of verlagen. Deze routes samen worden ook wel het psychologische landschap genoemd.’
Alle drie de wegen zijn volgens haar belangrijk. ‘Richt je je enkel op motieven, maar vergeet je weerstand om te buigen, dan kom je niet tot het gewenste doelgedrag. Het is als gas geven met de handrem erop. Een ideale interventie buigt de weerstanden om, richt de omgeving op de juiste manier in en spreekt de juiste drijfveren aan. Om het gewenste gedrag makkelijker te maken kunnen simpele aanpassingen aan een afvalbak al effectief zijn,’ geeft de gedragspsycholoog als voorbeeld. ‘Zo veranderde D&B de grijze afvalbakken in Den Haag in groene afvalbakken, met het doel om de hoeveelheid zwerfafval te verminderen. Waarom groene afvalbakken? Grijze afvalbakken vallen weg in het straatbeeld waardoor een grijze afvalbak minder goed te vinden is. Een groene afvalbak valt juist enorm op haalt dan ook veel meer afval op.’ (Zie foto, red.)
Inleveren kringloopspullen positief stimuleren
Tijdens een bezoek aan de milieustraat in Utrecht viel Femke van Geel meteen een nog bruikbare spiegel op die in de container met grofvuil lag, terwijl een paar meter verderop het innamepunt is van de kringloop. Het is slechts een voorbeeld van nog te veel goede spullen die op de milieustraat in Utrecht in de verkeerde container belanden. Hoe kun je bezoekers van het afvalscheidingsstation stimuleren om herbruikbare goederen in te leveren bij de kringloopcontainer? Dat was de vraag die centraal staat bij het onderzoek dat D&B uitvoert voor de gemeente Utrecht. ‘We hebben daarvoor een uitgebreide analyse van het psychologische landschap uitgevoerd op de twee afvalscheidingsstations. We observeerden daarvoor op de milieustraat en keken naar de communicatie, bijvoorbeeld via de website en de afvalapp, interviewden we bezoekers en spraken we met de beheerder.’
Uit het psychologische landschap bleek onder meer de negatieve associaties die bezoekers hebben met de milieustraat: omdat bezoekers de milieustraat zien als een stort, nemen ze onbewust niet de moeite om zorgvuldig te scheiden. Ook was er onduidelijkheid over afvalstromen: waar moet ik met mijn afval naar toe en wat mag waar? Omdat bezoekers vaak haast hebben, pakken ze meerdere fracties door elkaar die dan zo in de container terecht komen. Ook is de plek van de kringloopcontainer op de milieustraat minder zichtbaar en zijn de inzamelmogelijkheden beperkt; alleen kleine herbruikbare goederen worden geaccepteerd. Bovendien gaven bezoekers aan sceptisch te zijn over het nut van afval scheiden.
Bezoekers voor en tijdens bezoek informeren
Om inwoners van de gemeente Utrecht te stimuleren meer tweedehands spullen in te leveren, is op basis van de uitkomsten van het onderzoek een serie interventies voorgesteld. D&B heeft een strategie ontwikkeld die bestaat uit interventies op verschillende contactmomenten: voorafgaand aan een bezoek aan het afvalscheidingsstation, bij aankomst, tijdens het bezoek zelf en bij vertrek. Zo kan vooraf gecommuniceerd worden op alle platforms, waaronder de afvalwijzer-app en de website, dat herbruikbare spullen apart kunnen worden ingeleverd, inclusief de opmerking dat twee afvalscheidingsstations ook een speciale Buurman Bak hebben voor goede bouwmaterialen. Ook heeft D&B een scheidingscheck voorgesteld (zie afbeelding boven, red.) om bezoekers te helpen de juiste spullen bij elkaar in te pakken en voor een sneller doorstroom op het afvalscheidingsstation te zorgen. Om bezoekers te helpen meer kringloopspullen aan te leveren en andere stromen op de juiste plek in te leveren, is er voorgesteld om bij de ingang een plattegrond van de verschillende fracties te communiceren. Hierbij maken ze gebruiken van associaties die bezoekers al hebben. De kleur oranje wordt nu gekoppeld aan PMD; daarom hebben ze de plek voor het inleveren van harde plastics oranje gemaakt. Ook adviseerde D&B om de kringloopcontainer een prominente plek aan het begin van het afvalscheidingsstation. Hierdoor is het voor bezoekers makkelijker om herbruikbare goederen af te geven.
Kleuren en pictogrammen bieden duidelijkheid
Daarnaast heeft D&B geadviseerd een kringloopcoach aan te stellen die bij aankomst bezoekers kan ondersteunen bij het sorteren van de herbruikbare goederen. Om te laten zien dat spullen nog een waarde hebben, kan de gemeente Utrecht het inzamelpunt ook een verkoopfunctie geven en kan er een ‘misschien kan iemand mij nog gebruiken’-bak geplaatst worden. Verder wordt de communicatie over afvalstromen visueel verbeterd door het gebruik van kleuren en pictogrammen. Bij vertrek worden bezoekers die iets hebben ingeleverd positief bekrachtigd door ze een compliment te geven, bijvoorbeeld met een banner bij de uitgang.
‘De interventies zijn in ontwikkeling. Zodra deze zijn uitgerold op het afvalscheidingsstation gaan we de effecten meten’, zei Femke van Geel tijdens het webinar. ‘Voor succesvolle resultaten, is het belangrijk eerst inzicht te krijgen in de doelgroep. Dat vergt behalve een gedegen aanpak ook tijd. Essentieel om tot de beoogde gedragsverandering komen.’
Afbeeldingen: Dijksterhuis & van Baaren
Meer weten?
Lees dan ook:
Terugblik Open Coffee: waarde creëren met innamestraat
Terugkijken: webinar ‘milieustraat van de toekomst’
Terugblik webinar: drie haltes naar milieustraat van de toekomst
Over Modulo Milieustraten
Modulo Milieustraten is het kenniscentrum en de specialist in het circulair ontwerpen en circulair bouwen van milieustraten en circulaire ambachtscentra en depots voor klein chemisch afval. De bordessen bestaan uit gestandaardiseerde, modulaire betonelementen gemaakt van ecogranulaat. Daardoor kunnen ze makkelijk worden aangepast, verplaatst en opnieuw gebruikt. Modulo geeft een inruilgarantie op nieuw gebouwde milieustraten. Modulo biedt een totaalconcept. Wij adviseren gemeenten en afvalinzamelaars/reinigingsdiensten ook bij de ontwikkeling van hun nieuwe milieustraat en circulair ambachtscentrum. Hiervoor voeren wij haalbaarheidsonderzoeken uit en maken we ontwerpvarianten.
Wilt u meer weten over het circulair ontwerpen en circulair bouwen van milieustraten en circulaire ambachtscentra? Kijk dan op de website van Modulo Milieustraten of neem vrijblijvend contact met ons op, telefoon: (035) 5885454. Of volg het blog Modulo Care4Circulair op LinkedIn of Twitter en blijf op de hoogte van alle ontwikkelingen.
